Երբ Եվրոպայի հետ հաստատվեցին ավելի սերտ հարաբերություններ, հատկապես հյուպատոսների ու միսիոներների միջոցով, այլևս հնարավոր չէր աշխարհին անտեղյակ պահել հայկական լեռներում ու հովիտներում տեղի ունեցող դեպքերի մասին: Եվրոպայում սկիզբ էին առել աճող զայրույթով բողոքի ձայները ընդդեմ թուրքերի՝ թախանձելով օգնության ձեռք մեկնել իրենց քրիստոնյա եղբայրներին: Անգլիայում Գլադսթոնը (բրիտանացի պետական գործիչ և գրող, չորս անգամ զբաղեցրել է Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի պաշտոնը) 1876 թվականին գրեց ցասումից բաբախող հռչակավոր իր բողոքն ընդդեմ թուրքերի չարագործությունների:

Թե ի՛նչ եղավ Նիկոլի հոգևոր հոր, Իսրայելի «Նիկոլի» հետ, «խաղաղության կուրսի» արդյունքում։ Ի դեպ, Իսրայելում էլ, մի մասը նրան հերոս էր համարում, մյուս մասը` դավաճան:

ՎԱՀԱԳՆԻ ԾՆՈւՆԴԸ։ «Երկնէր երկին, երկնէր երկիր, Երկնէր եւ ծովն ծիրանի.... ...Ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր, Ընդ եղեգան փող բոց ելանէր...»։

Հայաստանն ու Արցախը հանձնած, կապիտուլյացիայի պայմանագիր ստորագրած ու դեռևս վարչապետի աթոռից կառչած պետական դավաճանը՝ մայիսի 28-ի մեր մեծ հաղթանակի օրը, բարբաջում է. «…ինձ մեղադրում է Բաթումի և Ալեքսանդրապոլի պայմանագրերը կնքած կուսակցությունը»:

Եթե մեկ նախադասությամբ փորձեմ նկարագրել աշխարհում այսօր ընթացող գլոբալ հակամարտությունը, կասեմ` պետություններն ընդդեմ վերպետական ֆինանսական լյուցիֆերի` ֆեդերալ ռեզերվային համակարգի և նրա կամակատար կառույցների։

Պատմությունը «եթե»ներ չի սիրում, բայց դժվար է ասել, թե ի՛նչ ընթացք կունենար Սարդարապատի ճակատամարտը, եթե չլիներ Գևորգ Ե Հայրապետի հստակ կեցվածքը:

Փոքր տարիքէս միշտ ալ սիրած եմ պատմութիւնը: Եւ այս` նախակրթարանի եւ միջնակարգի աշակերտ եղած օրերէն, երբ կանոնաւոր կերպով կը սորվէինք հայոց պատմութիւնը` թագաւորութիւնները, հերոսները, իշխանները եւ, տակաւին, պատերազմները: Այս բոլորը եթէ մէկ-մէկ կը գծագրուէին մեր մատղաշ հոգիներուն եւ միտքերուն մէջ` իբրեւ ազգային դաստիարակութիւն, ապա նոյնքան նաեւ մտածել կու տային մեզի այդ օրերէն սկսեալ. «Ինչո՞ւ մեր պատմութիւնը այսքան դժուար եղած է»: Դժուարը կը տեսնէինք հայուն պատմութեան իւրաքանչիւր փուլին:

Պատմությամբ հետաքրքրվողները գիտեն, որ 1-ին համաշխարհային պատերազմի բռնկման պաշտոնական պատճառը սերբ ազգայնական Գավրիլո Պրինցիպի կողմից Սարաևոյում 1914թ. հունիսին Ավստրո-Հունգարիայի(Ա-Հ) կայսրության գահաժառանգ Ֆրանց Ֆերդինանդին և նրա կնոջը գնդակահարելն էր:

Այսօր, հորդառատ անձրևի տակ, Շահումյանի գերեզմանատան մի ծածուկ անկյունում ժամանակավորապես հողին ի պահ տվեցինք ՀԱՀԳԲ հերոս-նահատակ Պիեռ Գյուլումյանի մասունքները: Այո, ժամանակավորապես: Այս հզոր տղան, որ նահատակվելիս 23 տարեկան էլ չկար, Ֆրանսիայում էլ էր ժամանակավորապես թաղված: Արդեն 40 տարի...

100 տարի առաջ Վարպետը` Ավետիք Իսահակյանը, իրավացիորեն գրում էր. «Հայաստանում երկու սերունդ է աճում կողք-կողքի. մեկը՝ ազգամերժ, կոսմոպոլիտ, լևանդին, անիդեալ, ձուլվող, ազգուրաց, մայրենի լեզուն արհամարհող, կարիերիստ, մյուս սերունդը՝ թանձր, թունդ հայրենասեր, հայրական օջախներին կառչած, գրաբարյան: